Nieuws
Breng de gezondheidszorg in harmonie: laat de kunst meeklinken
door Tjakina Oosting – algemeen en artistiek directeur Muziek aan Bed, november 2024
Download hier het hele essay, inclusief referenties.
“Na jarenlange nadruk op effectiviteit, kwaliteit en innovatie is het vraaggestuurde Nederlandse zorgsysteem niet langer in staat om de stijgende kosten, intensiteit en complexiteit van behandelingen bij te houden”, aldus de whitepaper van Arts in Health Netherland, uitgebracht begin 2024 (Abma et al., 2021). Deze whitepaper verkent het potentieel van kunst om de gezondheidszorg te ondersteunen en te transformeren. Met inzichten van onderzoekers, zorgprofessionals, kunstenaars en beleidsmakers wijst het op de positieve gezondheidseffecten van het integreren van kunst in de Nederlandse gezondheidszorg, om zo een bijdrage te leveren aan een meer holistische benadering, een die gericht is op de behoeften van patiënten.
De zorgcrisis: waarom we een nieuwe aanpak nodig hebben
Het Nederlandse zorgsysteem staat, net als in veel landen wereldwijd, voor talrijke uitdagingen. Met een vergrijzende bevolking (Krabbe-Alkemade et al., 2020; RIVM, 2019), een toename van mentale gezondheidsproblemen bij jongeren (Struijkenkamp, 2022), een stijging van chronische ziektes (Ministerie van VWS, 2022) en aanzienlijke personeelstekorten en burn-outs (Leensen & Roulssen, 2022) voelen zorgprofessionals zich overbelast. Deze problemen maken één ding duidelijk: ons zorgsysteem heeft een grondige herziening nodig. Live muziek kan daar een bijdrage aan leveren.
De impact van live muziek op het welzijn van patiënten
Tijdens de ontwikkeling van de whitepaper organiseerde Arts in Health NL rondetafelgesprekken. Ik was een van de panelleden, als vertegenwoordiger van Muziek aan Bed (MaB). Als oprichter van MaB, een non-profitorganisatie die live muziekoptredens aan bed aanbiedt in ziekenhuizen en zorginstellingen, heb ik gezien hoe onze muziek de focus van patiënten verschuift van pijn, verlies, stress en angst naar momenten van vreugde en verbinding. De professionele muzikanten van MaB personaliseren hun optredens op basis van de behoeften van de patiënt—of het nu gaat om een levendige melodie voor jonge patiënten of een rustgevend stukje muziek voor mensen met pijn. Wij trainen onze musici om een antenne te ontwikkelen waarmee ze kunnen afstemmen op de specifieke situatie van de persoon. Door deze interventies zien we patiënten glimlachen, ontspannen en zich betrokken voelen op manieren die conventionele behandelingen niet altijd kunnen bereiken.
Een verpleegkundige van het Tjongerschans Ziekenhuis vertelde hoe de musici de juiste toon aanvoelen bij de stemming van iedere patiënt: “Deze cellisten stemmen hun muziek af… een gek liedje voor de kinderen, een kalme melodie voor een zeer zieke patiënt. Ze voelen aan dat wat mogelijk is”. Voor patiënten en familieleden wordt muziek een brug naar de ‘normale buitenwereld’ en biedt hoop en veerkracht. Steeds meer zorginstellingen zien de noodzaak van gepersonaliseerde muzikale interventies: in de afgelopen veertien jaar is MaB gegroeid naar een team van achttien musici, die nu 450 dagdelen per jaar spelen in 30 zorginstellingen in Nederland.
Veranderende percepties: Van “nice-to-have” naar essentieel
Voor veel ziekenhuisbesturen en zorgverzekeraars wordt kunst en cultuur in de zorg nog steeds gezien als een luxe in plaats van een essentieel onderdeel van patiëntenzorg. MaB wordt vaak gefinancierd door ‘vrienden van’ stichtingen van het ziekenhuis en niet vanuit het zorgbudget van het ziekenhuis. Maar door onze ervaring en de vele getuigenissen van patiënten, families en zorgpersoneel zie ik live muziek niet als entertainment, maar als een complementaire zorgbehandeling die bijdraagt aan het welzijn van de patiënt.
Feedback van patiënten, soms jaren nadat ze een optreden van MaB hebben meegemaakt, versterkt de betekenis van deze muzikale interventies. Meerdere (familieleden van) patiënten vragen de musici later terug te komen spelen bij een betekenisvolle gebeurtenis, zoals een begrafenis. Dit benadrukt de blijvende herinnering aan de emotionele impact van muziek.
Om kunst in de zorg duurzaam te maken, hebben we beleidsmakers en verzekeraars nodig die deze betekenis erkennen als fundamenteel, niet als optioneel. Dit vereist niet alleen verhalen, maar ook harde data en onderzoek.
Het bewijs voor kunst in de zorg
In oktober 2024 gaf ik een presentatie tijdens de 1st International Meeting of Prescribing Arts in Healthcare in Thessaloniki. Keynote-spreker was Daisy Fancourt. Een verkennend onderzoek voor de Wereldgezondheidsorganisatie, geleid door Fancourt, onderzocht meer dan 3.000 studies over ‘What is the evidence on the role of the arts in improving health and well-being?’ De resultaten waren opmerkelijk: kunst speelt een grote rol in gezondheidsbevordering, ziektepreventie en zelfs behandelings management (Fancourt & Finn, 2019). Fancourt gaf een indrukwekkend overzicht met klinisch bewijs dat aantoont dat kunst een diepgaande en meetbare impact heeft op de gezondheid, zowel ter preventie als in behandeling. Hierbij deel ik enkele voorbeelden, sommige zijn specifiek gericht op muziek en anderen op het gebruik van kunst in het algemeen.
Live muziekinterventies in ziekenhuizen verbeteren emotionele regulatie, zorgen voor minder ziekenhuisopnames, meer speelsheid en een positieve impact op patiënten (Kuuse et al., 2023). Patiënten op de intensive care, die luisteren naar live gepersonaliseerde muziek geven aan een break te ervaren van de klinische realiteit, wat een mentale rust biedt (Dreyer et al., 2024). Onderzoek uit 2023 van het Nederlandse Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap toont aan dat kunstinterventies naast een vermindering van pijn, stress en spanning ook leiden tot minder medicijngebruik en een verbeterde mentale gezondheid, allen cruciaal voor het herstel en welzijn van een patiënt (Veldman et-al, 2023). Een live muziek praktijk in het ziekenhuis kan positief bijdragen aan compassievolle zorg, door het creëren van gedeelde, betekenisvolle momenten die gevoelens van empathie en
compassie opwekken en de zorgrelatie met de patiënt kunnen versterken (vd Berg et al., 2024). Voor mensen met dementie zorgt muziek voor verbinding en comfort op een manier die medicatie vaak niet kan bereiken (Foster, 2009).
Live muziek in de vorm van een “recept”
Al deze resultaten klinken als muziek in mijn oren en onderstrepen wat de musici van MaB al bijna 15 jaar ervaren. Een interessante vraag is: ‘Kan kunst een vorm van medicatie zijn en daardoor een alternatief voor traditionele behandelingen?’ Ik zal nooit vergeten dat ik een keer voor een 16-jarig meisje speelde, die aan een morfine pomp zat en elke twee minuten moest pompen om de pijn te kunnen dragen. Tijdens het spelen van een paar stukken muziek zei ze dat ze geen morfine nodig had.
In Groot-Brittannië is kunst zelfs geïntegreerd in het gezondheidszorgbeleid via de National Academy for Social Prescribing. Het concept Social Prescribing heeft veelbelovende resultaten opgeleverd, inclusief een gerapporteerd rendement van £3,50 voor elke £1 die is besteed (Polley, 2023). Dit komt door minder gezondheidscomplicaties en betere patiënt resultaten. Hoewel ‘sociaal voorschrijven’ breder is dan kunst voorschrijven, is het toch de moeite waard om het hier te vermelden. Er is nog geen bewijs voor het rendement op de investering door het spelen van live muziek voor een patiënt in het ziekenhuis, maar er is wel bewijs voor minder pijn, stress en angst door een muzikale interventie. Wat een doorbraak zal het zijn als onderzoek ons kan aantonen wat de kostenbesparing van een muzikale interventie op de zorgkosten van een patiënt is! Maar waarom wachten tot alle
voordelen zwart op wit zijn bewezen?
Oproep tot actie: zorgverzekeraars, maak kunst onderdeel van de gezondheidszorg
Nu er steeds meer bewijsmateriaal is en meer gevestigde kunstinitiatieven werkzaam zijn in de Nederlandse ziekenhuizen, is het tijd voor zorgverzekeraars om ook in te stappen. Het financieren van kunst in de zorg verbetert niet alleen de ervaringen van patiënten, het kan ook de kosten verlagen door verbeterde hersteltijden en minder medicijngebruik.
Onze non-profit organisatie heeft samen met andere kunstorganisaties op het gebied van dans, beeldende kunst en verhalen vertellen, een sterke basis gelegd door kunstprogramma’s aan te bieden in ziekenhuizen, zorgverleners te betrekken en te werken met professionele musici die speciaal opgeleid zijn om op te treden in kwetsbare gezondheidszorg omgevingen. Desalniettemin bevinden we ons in de beginfase van de integratie van kunst in de gezondheidszorg in Nederland. Om een duurzame impact te maken, moeten we onze concepten blijven verfijnen, samenwerken met andere kunstorganisaties, de kwaliteit van onze interventies blijven verbeteren en de relaties met zorginstellingen versterken. Steun van de zorgverzekeraars zou van onschatbare waarde zijn bij het bevorderen van de arts in health beweging in het hele land.
De eerste geluiden van harmonisatie
Het bewijs is er, de kunstenaars staan klaar en de patiënten wachten. Het is tijd dat de Nederlandse gezondheidszorg kunst grondiger gaat inzetten als een essentieel onderdeel van de zorg. We kunnen het huidige gezondheidsvraagstuk niet oplossen, maar wel een belangrijke bijdrage leveren. Steun van zorgverzekeraars is van groot belang om deze beweging te bekrachtigen en een empathischer en effectiever gezondheidszorg model aan te moedigen. Zoals een koor alle stemmen nodig heeft om te harmoniseren heeft de zorgsector kunstorganisaties, beleidsmakers en verzekeraars nodig om samen te werken. Laten we samen een nieuw geluid in de
gezondheidszorg inbrengen—één die kunst niet alleen als entertainment ziet, maar als een krachtig middel om te helen.