Erik Scherder, hoogleraar Klinische Neuropsychologie aan de Vrije Universiteit Amsterdam, kent Muziek aan Bed en heeft groot respect voor het prachtige werk dat we doen. Zijn onderzoeken geven ons een steun in de rug bij alle ziekenhuizen en zorginstellingen. Vijftien jaar geleden moesten we ons nog verantwoorden als we zeiden dat muziek grote betekenis heeft in de zorg. Nu is dat gelukkig niet meer zo, het belang van muziek in de zorg wordt alom erkend. We spraken op 14 oktober met hem.

Ziet u een duurzame toekomst van muziek als complementair aan de zorg in ziekenhuizen en instellingen? 
Ik noem het liever niet complementair. Muziek is niet een vervanger, klanken zijn fundamenteel voor ons. Daarom zou muziek een vaste plek moeten hebben als een mogelijke keuze in de zorg. Zo geven we bijvoorbeeld paracetamol, bieden we muziek aan, gaan we bewegen of geven we een combinatie van therapieën.
Prof. dr. Hans Jeekel’s onderzoeksgroep in Erasmus MC toonde duidelijk aan dat muziek voor, tijdens en na de intubatie, leidt tot minder toepassing van pijnstilling. Muziek heeft effect op onze pijnbeleving, comfort, ons ongemak. Op de IC en NICU heeft mziek grote invloed op stressfactoren: Muziek als Medicijn.

Wat ziet u als verschil tussen live en opgenomen muziek?
Met live muziek heb je een dubbelklapper: je hóórt de muziek en je ziét de musicus, de kunstvorm, de esthetiek, die zijn ook waardevol. De patiënt kijkt naar een artiest, ziet hoe de musicus de muziek beleeft en ook dat heeft effect op je gezondheid. Er is een groot verschil tussen de beleving van live muziek en het beluisteren van een cd.

Een goede playlist en het juiste genre kiezen voor de patiënt zijn heel belangrijk. Tijdens het spelen passen we
ons bovendien aan door wat je terugkrijgt van de patiënt. Wat vindt u daarvan?
Het genre muziek bepaalt het meest gunstige effect voor de patiënt. Ik heb dat uitgebreid onderzocht. We lieten mensen in de scan muziek horen, stukjes Rachmaninov, Usher Escher, hiphop, pop, klassiek. Toen we hun favoriete muziek lieten horen, zagen we hersengebieden en netwerken actief worden die er toe leiden dat je gaat mijmeren, weer creatief wordt, je fijn voelt. Favoriete muziek heeft dan ook het meeste effect op je welbevinden.
Top dat jullie als MaB een breed repertoire hebben. Het feit dat mensen aan je bed komen en voor je spelen is geweldig. De klank van een strijkinstrument als de cello ligt dicht bij de menselijke stem, vooral de zangstem! Het mooie van jullie werk is dan ook dat je rekening houdt met de wensen van de mensen.

Participatie: meedoen is zo belangrijk. Er zijn veel manieren van meedoen (b.v. het bewegen van je teen). Hoe kijkt u daarnaar?
Afleiding door middel van live muziek is onwaarschijnlijk belangrijk! Je ligt in bed, je hebt pijn, muzikale afleiding activeert hersenfuncties, zo krijg je meer grip op je situatie. Het heeft effect op de regulering van de emotie. De patiënt denkt er aan terug: o ja, ik voelde me toen beter, dat kan dus! Met andere medische handelingen gebeurt dat niet.

Wat is volgens u het verschil tussen muziektherapie en live muziek spelen? 
Bij muziektherapie ontmoet je de patiënt en zoekt naar wat iemand bezighoudt. Je moet hier cognitief toe in staat zijn. Je gaat samen met de patiënt muziek maken. Als je voor een patiënt speelt heb je een andere aanvliegroute, het doel is anders. MaB laat iemand ontspannen door muziek te laten horen. Je wilt patiënten laten voelen wat muziek kan betekenen voor je emotie, je ontspanning, voor de pijnvermindering, je welbevinden.

Hoe ziet u het belang van het met live muziek terugkomen bij mensen met dementie? Is er wetenschappelijk bewijs dat dit meerwaarde heeft?
Ze zullen niet onthouden dat je er eerder was. Je kunt dat dus ook niet verwachten als je terugkomt. Maar dat hoeft ook niet persé. Want elk moment dat je terugkomt, is een fijn moment erbij. Het is bovendien waardevol om te weten, dat het vermogen om zowel je muziek van vroeger te herinneren én fysieke aanraking fijn te vinden nog heel lang aanwezig blijven. Daarom zou je iedereen de combinatie van muziek en een aanraking met je hand tot in het laatste moment gunnen.

Dus het feit dat er zo geluksmomenten kunnen ontstaan is al zeer waardevol en voldoende motief om muziek te brengen. Een glimlach heeft een waarde die je niet wetenschappelijk kunt onderbouwen. Waarom zou je dat bovendien willen als je weet dat dementie een progressieve ziekte is? Die onderbouwing zou absurd zijn, zover moet je niet willen gaan. Alleen al het feit dat je iets ziet gebeuren is fantastisch – de glimlach is de waarde.

Is er nog meer wetenschappelijk onderzoek nodig?
Altijd welkom, maar het is niet meer nodig om te bewijzen wat muziek betekent voor mensen die lijden. Er zijn legio studies over het welzijn van mensen als er muziek wordt gespeeld. Er moeten niet nóg meer studies gedaan worden, er ís evidentie. Het is aan Muziek aan Bed om die evidentie zo goed mogelijk naar voren te krijgen! Er zijn genoeg boeken, artikelen, studies. Muziek bungelt er niet bij, we moeten afstappen van deze gedachte. De evidentie voor paracetamol is ook maar 40% en die schrijft een arts wel elke dag voor! De evidentie in de transitionele geneeskunde zit op 50-60%. Dus hou op met muziek en kunst weg te zetten onder het motto: er moeten nóg meer studies gedaan worden. Onzin! Als je muziek niet wilt, dan niet.

Heeft u nog aanbevelingen?
Schoenmaker, blijf bij je leest. Je hoeft jezelf niet steeds weer te bewijzen. Jullie brengen muziek aan bed, dat alleen al is goed genoeg. We hoeven er niet van alles bij te slepen om de waarde van MaB helder te maken. Muziek heeft trouwens ook een gunstig effect op de stemming van het zorgpersoneel. Ga voor je goede zaak staan. Er is zoveel evidentie wat muziek doet bij iemand. Je krijgt mensen niet mee die denken: ach, muziek is een beetje bijkomstig.
Doe een tour in het ziekenhuis, geef uitleg, houd een lunchlezing. Benadruk vooral de stressfactor! Die is heel makkelijk uit te leggen: je zet toch ook muziek op in de auto als je een beetje gestrest bent? En zou dat opeens niet meer tellen als je in het ziekenhuis ligt?

Knabbel niets af van de waarde van wat jullie doen!

Prof. dr. dr. h.c. E.J.A. Scherder
Professor in Clinical Neuropsychology
Faculty of Behavioural and Movement Sciences, Vrije Universiteit A’dam